Jaarlijks viert Nederland op 5 mei de vrijheid. Maar hoe soeverein zijn wij werkelijk? Heeft de ene bezetter de andere vervangen?

Bij het Zuid-Limburgse Margraten ligt een Amerikaanse begraafplaats. Er rusten daar 8301 Amerikaanse soldaten die hun leven lieten in de strijd tegen een vreemde mogendheid die ons land bezet hield en op een vreselijke manier tekeer ging tegen joden en andere onschuldige burgers. Deze mannen hebben het ultieme offer gebracht en zij verdienen alle eer.

De vraag is niettemin: Wat is er gebeurd met hun nalatenschap? De Canadezen, Britten en Polen gingen naar huis nadat ze de Duitsers uit ons land hadden verjaagd; maar de Amerikanen bleven. Tot op heden zijn er Amerikaanse militairen gestationeerd op Nederlands grondgebied, waaronder in Schinnen, Brunssum, Eygelshoven en Volkel. Op laatstgenoemde locatie liggen sinds het begin van de jaren zestig vijftien tot twintig Amerikaanse B61-atoombommen opgeslagen. Over het gebruik daarvan heeft de Nederlandse luchtmacht geen enkele zeggenschap. Op het moment dat het Amerikaanse NAVO-opperbevel besluit een nucleaire aanval uit te voeren, worden Nederlandse vliegers geacht zonder aarzeling de bommen af te werpen. 

Marionettenregering
In de jaren 1940-1945 was de Duitse bezetter duidelijk aanwezig in het straatbeeld. Dat was anders in de naoorlogse jaren. Een Amerikaan in uniform zag en zie je zelden of nooit in de openbare ruimte. Blijkt daaruit dat wij een bevrijd land zijn? Zeker niet. Als Nazi-Duitsland de oorlog had gewonnen, dan zouden ook hun militairen snel uit het zicht zijn verdwenen. Immers: Om in vredestijd je zin te krijgen als bezetter hoef je geen kuststroken of spoorlijnen te bewaken met luchtafweerinstallaties of door de straten te marcheren om te laten zien wie er de baas is. Het enige wat je nodig hebt, is een marionettenregering. Een regering dus die geen bedreiging vormt voor jouw vitale belangen, of liever nog: een regering die zich volledig vereenzelvigt met jouw belangen en die desnoods bereid is de eigen nationale belangen daaraan op te offeren.

Den Haag Invasiewet
In 2003  werd in de VS de American Service Members' Protection Act van kracht, bijgenaamd de The Hague Invasion Act. De Amerikaanse president kreeg met die wet de mogelijkheid militair geweld te gebruiken in Nederland, mocht er bij het Internationaal Strafhof in Den Haag een Amerikaanse burger voor het hekje worden geleid.

Dat deze wet niet heeft geleid tot bekoelde betrekkingen met de VS is veelzeggend. In 2003, dus een jaar nadat de Haagse invasiewet van kracht was geworden, trakteerde de Amerikaanse ambassadeur Clifford Sobel toenmalig premier Jan Peter Balkenende op een etentje in diens Haagse ambassadeurswoning. Er werd bij die gelegenheid met geen woord gerept over de invasiewet, blijkt uit een door Wikileaks gepubliceerd verslag. Toen in 2005 minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot Sobel bezocht, omschreef die eerste de relatie tussen de landen als 'excellent'. Bot bespeurde de laatste vier jaar zelfs een verbetering van de betrekkingen. Uit geen enkel door Wikileaks gepubliceerd verslag van vertrouwelijke gesprekken van Nederlandse bewindslieden met Amerikaanse ambtsdragers blijkt dat Nederland heeft aangedrongen op intrekking van de invasiewet.
De spanningen rond het Internationaal Strafhof zijn intussen alleen maar toegenomen. De VS hebben meermaals bedreigingen geuit aan medewerkers van het Strafhof. Landen als Frankrijk en Duitsland hebben dit scherp veroordeeld, maar de Nederlandse regering, die nota bene gastheer is van het Strafhof, heeft aldoor de lippen stijf op elkaar gehouden.

Amerikaanse sancties
Ook als Nederlandse bedrijven het slachtoffer worden van de Amerikaanse dwingelandij, kijkt het kabinet de andere kant op. De VS legden in 2010 boetes van honderden miljoenen op aan ABN Amro en ING voor het door de VS sluizen van gelden uit Cuba en andere landen waar de VS een conflict mee hebben.
Toenmalig vicepresident Joe Biden vertelde in 2014 met trots dat hij de Europese Unie zover had gekregen dat deze sancties instelde tegen Rusland. Uit niks blijkt dat de Nederlandse regering zich hiertegen heeft verzet. De gevolgen zijn bekend: een miljardenstrop voor de Europese boeren en tuinders. Amerikaanse bedrijven leden geen enkele schade.
De Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra dreigde in 2019 nog met sancties tegen Shell, Boskalis en Van Oord vanwege hun betrokkenheid bij de aanleg van Nord Stream 2, een gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland. Het kabinet liet bij monde van minister Stef Blok echter weten het conflict tussen de VS en de Nederlandse bedrijven niet te beschouwen als iets waar de Nederlandse overheid zich mee moest bemoeien.
Niet alleen verboden de Amerikanen Nederlandse bedrijven te bouwen aan een gaspijpleiding,  ambassadeur Pete Hoekstra vertelde ons dat we zelfs geen Russisch gas meer mochten afnemen. Subiet gaven de Nederlandse autoriteiten daaraan gehoor. Terwijl buurland Duitsland en tal van andere landen juist overschakelen op aardgas, bouwt Nederland in hoog tempo aan gasloze woningen. 

'Nee' tegen de Amerikanen
In 2018 vroeg ik Harry van Bommel, die zich namens de SP-fractie negentien jaar lang had bezig had gehouden met het Nederlandse buitenlandbeleid, of Nederland wel eens 'nee' had verkocht aan de VS. Het enige voorbeeld dat hij kon bedenken was de afwijzing van het Amerikaanse verzoek de Nederlandse militaire missie in de Afghaanse provincie Uruzgan te verlengen. "Maar dat werd ons flink verweten", aldus Van Bommel. "En om dat een beetje goed te maken zijn we later wel iets anders gaan doen in Uruzgan."
'Nee' verkopen aan de Amerikanen blijft niet zonder gevolgen. "Nederland kan dan uitgesloten worden van deelname aan belangrijke besprekingen, zoals de G20", aldus Van Bommel. "Het kan ook leiden tot repercussies bij de benoeming van functionarissen op internationale posten, zoals bij de NAVO en de VN."
En dus zeggen Nederlandse bewindslieden graag 'ja'. Zo steunde minister van Buitenlandse Zaken Jaap de Hoop Scheffer de Amerikaanse invasie van Irak in 2003. Hij vond het niet nodig te wachten op een resolutie of besluit van de Verenigde Naties en maakte Frankrijk en Duitsland, die daar anders over dachten, uit voor ‘neutralisten’. Het leverde hem de baan op van secretaris-generaal van de NAVO.
Het toenmalige PvdA-kamerlid Bert Koenders sprak zich kritisch uit over het gemak waarmee De Hoop Scheffer de oorlog tegen Irak politiek steunde. Maar toen hij zelf minister van Buitenlandse Zaken werd, overtrof hij zijn voorganger in volgzaamheid aan de VS. Op Amerikaans verzoek, en zonder VN-mandaat, voerde hij bombardementsvluchten uit boven Syrië en leverde hij pickup-trucks en ander materieel aan terroristen.

Intimidatie en chantage
De Amerikanen deinzen er niet voor terug bewindslieden van bevriende naties te waarschuwen dat het slecht met ze afloopt als ze ingaan tegen de Amerikaanse belangen. Zo werd minister Blok in 2018 via Twitter verteld dat hij snel minister-af zou zijn als hij zich niet hard maakte voor de invoering van een Nederlandse en Europese versie van de Amerikaanse Magnitsky Act. Degene die hem dit mededeelde was weliswaar geen Amerikaanse overheidsfunctionaris, maar wel degene die de Amerikaanse overheid zover had gekregen deze wet aan te nemen: de Amerikaans-Britse hedgefundmanager Bill Browder. Het dreigement van Browder was kennelijk niet gericht aan dovenmansoren, want Blok staakte zijn verzet en begon meteen in Brussel te lobbyen voor een Europese Magnitsky Act. Een Nederlandse versie van deze anti-Russische sanctiewet is al door de Tweede Kamer.  
Voorman Willem Aantjes van de ARP, die tot 1980 deel uitmaakte van het CDA, moest in 1978 aftreden nadat er een dossier boven tafel was gekomen waaruit bleek dat hij lid was geweest van de Waffen-SS. Let wel: deze informatie kwam boven tafel 33 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog. Waarom toen pas? Kan het zijn omdat Aantjes, een maand voordat hij in opspraak raakte, verklaard had dat hij het Nederlandse NAVO-lidmaatschap ter discussie wilde stellen?
Zeker is dat de Amerikanen niet terugdeinzen voor chantagepraktijken. Dat is althans de ervaring van professor Werner Weidenfeld, die gedurende twaalf jaar voor de Duitse overheid de betrekkingen coördineerde met de VS. "Als we met de Amerikanen van mening verschillen over een serieuze kwestie, dan komt er voor Duitsland compromitterend inlichtingendienstmateriaal op tafel en zeggen ze: “Of je doet met ons mee, of het is afgelopen met je."
Het is veelzeggend dat er in Nederland geen enkele politieke partij is die het Nederlandse NAVO-lidmaatschap ter discussie durft te stellen. Onlangs bleek uit gelekte Whatsapp-berichten van Thierry Baudet van Forum voor Democratie dat hij in 2017 nog voelde voor uittreding. Van dat standpunt heeft hij radicaal afstand gedaan, blijkt uit een recente uizending van VARA's Zembla. Wie of wat heeft hem zo drastisch van gedachten doen veranderen? 

Transatlantisch anker
Er is geen Europees land dat de Amerikaanse belangen zo goed dient als Nederland, blijkt uit het door Wikileaks gepubliceerde ambtsbericht dat de Amerikaanse ambassadeur schreef bij zijn afscheid in 2005. "De Nederlanders dienen als een belangrijk transatlantisch anker in Europa," aldus Sobel. "Het aanhalen van de Amerikaans-Nederlandse betrekkingen is van belang om er zeker van te zijn dat de Nederlanders voortgaan met het meekrijgen van anderen in het behartigen van belangen die in lijn zijn met die van de VS, in het bijzonder op politiek-militair gebied."

Dit artikel verscheen eerder in mei 2020 in de vrijheidseditie van De Andere Krant